Renationalisatie ov?

Afgelopen zondag ging in Engeland de eerste treindienst van start die onder deze Labourregering weer genationaliseerd is, terwijl in 1996 juist de eerste trein ging rijden nadat al het openbaar vervoer geprivatiseerd was[1]. In toenemende mate zie je de weerstand tegen de privatisering van het ov ook in Nederland[2].

In 1998 werd het beheer van het Nederlandse stads- en streekvervoer gedecentraliseerd van de rijksoverheid naar de twaalf provincies en de plusregio’s, samen de vervoerautoriteiten geheten. Inmiddels zijn er daar (nog) dertien van omdat Groningen en Drenthe samenwerken[3]. Door de invoering van de Wet personenvervoer 2000[4] op 1 januari 2001 is marktwerking ook echt in het ov geïntroduceerd. Het openbaar vervoer in Nederland wordt sindsdien per regio of per verbinding na een bepaalde periode steeds opnieuw aanbesteed.

In eerste instantie leverde dit duidelijk meer ov op voor dezelfde prijs was mijn Noord-Hollandse ervaring. Maar inmiddels lijkt die initiële winst meer en meer onder druk. Om een wat heet concessie binnen te halen wordt vaak meer geboden, dan wel beloofd, dan de bestaande uitvoerder. Gedurende de looptijd van de nieuwe concessie brokkelt de dienstregeling echter steeds vaker af. Voorbeelden zijn EBS in Noord-Holland[5] en Gelderland/Overijssel[6] en Qbuzz in Zuid-Holland[7]. Het huidige aanbestedingssysteem lijkt sleets geworden, enige vernieuwing is noodzakelijk.

Een concessie is een afgebakend vervoersgebied. In een aanbesteding worden vooraf gunningscriteria opgesteld en op basis daarvan bepaalt een provincie of plusregio welke vervoerder voor een periode van een aantal jaren exclusief het openbaar vervoer mag verzorgen in die concessie. Directe concurrentie, met alle gevolgen van dien zoals het Verenigd Koninkrijk in het begin liet zien, is hierdoor niet mogelijk. Toen kon ik in het centrum van Oxford wel kiezen uit acht maatschappijen, die me bijna de bus introkken, terwijl er in de rustige delen niets reed.

Er zijn twee soorten concessies in Nederland, te weten dertig gebiedsconcessies en negen lijnconcessies die niet onder de gebiedsconcessie van het gebied vallen waar de lijn zich bevindt[8]. Ook is er een lijnovereenkomst voor personenvervoer over water bij Rotterdam-Drechtsteden, maar deze laat ik hier buiten beschouwing.

In het begin werd een gebiedsconcessie om het regionale en lokale vervoer te mogen exploiteren eens in de vijf, zes jaar aan een vervoerbedrijf toebedeeld. Die termijn zie je wel steeds langer worden omdat vervoersbedrijven door elektrisch rijden hoge investeringen moeten doen. Datzelfde geldt voor regionaal treinvervoer, dus termijnen van tien tot vijftien jaar zijn geen uitzondering meer, waardoor de afspraken die je met de vervoerder maakt steeds belangrijker worden en ook de sturingsmogelijkheden die je tussentijds hebt[9]. Nu zijn dat eigenlijk alleen boetes, en dat is wel een heel harde stok om mee te slaan[10].

Al met al genoeg reden om eens te kijken naar verbeteringen of misschien wel terugdraaiing van het aanbestedingssysteem in het ov. Ik ga dat de komende maanden doen met een werkgroep van de gezamenlijke ROCOV’s, de Regionaal Overlegorganen Consumentenorganisaties Openbaar Vervoer[11]. Ik zit in die van Amsterdam en omgeving, de RAR[12].

En we zijn nog niet als werkgroep begonnen of de gemeenten nemen al een behoorlijk voorschot op de discussie[13]. Interessant zeg ik dan maar!

Anorakfeitje: Begin 2025 stonden er 9,2 duizend bussen geregistreerd in Nederland. Dat zijn er 6,4 procent meer dan een jaar eerder, maar 2,9 procent minder dan zes jaar geleden. Een kwart van de bussen rijdt elektrisch.

[1] https://www.theguardian.com/business/2025/may/25/first-train-service-renationalised-under-starmer-begins-south-western-railway

[2] https://www.trouw.nl/opinie/lezersreacties-nationaliseer-het-openbaar-vervoer-weer~b2470930/

[3] https://wiki.ovinnederland.nl/wiki/OV-autoriteit

[4] https://wetten.overheid.nl/BWBR0011470/2024-01-01

[5] https://www.deorkaan.nl/bijna-kwart-van-ebs-ritten-werd-niet-gereden/

[6] https://www.oost.nl/nieuws/2348425/ruim-1000-klachten-over-falend-busvervoer-in-overijssel-onbetrouwbare-dienstregeling

[7] https://www.ad.nl/gouda/boete-van-3-5-miljoen-voor-qbuzz-om-valse-start-in-zuid-holland~a5294523/

[8] file:///C:/Users/Peter%20Visser/Downloads/Concessieposter-2025-1.pdf

[9] https://www.ovmagazine.nl/artikel/ov-sector/ov-panel-het-huidige-concessiesysteem-doet-meer-kwaad-dan-goed

[10] https://www.vervoerregio.nl/artikel/20240411-vervoerregio-amsterdam-legt-ebs-boetes-op

[11] https://www.infrasite.nl/glossary/rocov/

[12] https://www.rar-vervoerregio.nl/