VVM netwerk van milieuprofessionals, waar ik nu dus interim-directeur ben, organiseert nogal wat jaren al een Dag van de Omgevingswet[1], gericht op de invoering van deze wet. Komende donderdag 5 oktober is die dag weer, met het grote verschil dat de invoering er nu echt van gaat komen op 1 januari komend jaar[2].

Voor wie het niets zegt, de Omgevingswet regelt alles voor de ruimte waarin we wonen en werken en integreert de verschillende wetten, besluiten en regelingen met betrekking tot die fysieke leefomgeving. Insteek is om de regels eenvoudiger en toegankelijker te maken, met behulp ook van één digitaal loket[3]. De bedoeling is om veel meer maatwerk te kunnen leveren en af te komen van al te rigide geboden en verboden. Wie hier een neoliberale insteek in ontdekt heeft wellicht een punt[4], tegelijk is hier ook steeds een weerwoord op gekomen[5].

Als je zoals ik al wat langer meeloopt, dan heb je overigens al wel enige veranderingen in de RO-wetgeving meegemaakt. Zo begon ik als Noord-Hollands statenlid in 1999 tijdens de planmatige vastlegging in planologische kernbeslissingen van de rijksoverheid, waarop streekplannen van de provincies gebaseerd werden die zich dan weer vertaalden in bestemmingsplannen van de gemeenten. Dit alles onder regime van de Wet op de Ruimtelijke Ordening uit de jaren zestig[6] en sterk in de steigers gezet door de grote ruimtelijke nota’s zoals de Vierde[7] (met zijn mainportontwikkeling) en de Vierde Extra[8], die van de VINEX-wijken. Een Vijfde nota is nooit verder gekomen dan een eerste opzet.

Het maken van de streekplannen bij ons als provincie waren grote projecten, waarin vele discussies gevoerd werden over woningbouwlocaties, wegen, bedrijventerreinen etc. De provincie gaf de functiemogelijkheid daarvoor aan, vaak ver voordat er sprake was van enige invulling daarvan. Na een streekplanvaststelling kon je dan ook aan de eerste evaluatienota gaan werken, die meestal na zo’n drie, vier jaar nodig was.

In de praktijk kwamen er ook vrij vaak streekplanwijzigingen, omdat de werkelijkheid zich niet schikte naar onze plannen. Dit gaf vaak een vergelijkbaar groot discussie- en informatietraject. Zeker als er een oud kaartje gebruikt werd, waarbij een aftakking van de A9 door een inmiddels al volop gebouwde Amstelveense wijk was getrokken. Dat levert dan wel een volle tent met bijna 2000 verontruste burgers op en ja de provincie stond toen wel op de kaart (pun intended).

Toen ik gedeputeerde werd (niet voor RO overigens) gold de Wet ruimtelijke ordening (WRO) uit 2008[9]. Sommigen noemden dit een uitgeklede versie van de vorige RO-wet, anderen zagen er juist voordelen in. Het al te planmatig vastleggen van de toekomst was hierin wel wat verlaten en ook de eigen verantwoordelijkheid zat er veel sterker in. De nieuwe WRO had behoorlijk wat gevolgen omdat het planologische toezicht van de provincie op de gemeenten verviel. Er kwam nu een provinciale structuurvisie en die structuurvisie was uitsluitend zelfbindend voor het provinciaal bestuur, niet voor anderen.

Nu gaan we dus op naar de Omgevingswet. Ik zal niet te diep op de wet ingaan, er zijn veel grotere kenners dan ik, maar belangrijk blijven de basisveranderingen naar ‘ja mits’ en ‘decentraal tenzij’. Toch weer wat losser dus en dat in een tijd waarin de roep juist groeit om als overheden weer veel meer een sturende rol te pakken[10].

Als de Omgevingswet door het maatwerk dat mogelijk is daarbij gaat helpen, hoor je mij niet klagen. Tegelijk ben ik wel blij dat de wet vanaf het begin geëvalueerd gaat worden. Onze omgevingsruimte is te kostbaar om zomaar aan het maatschappelijke krachtenspel over te laten, met wat voor wet dan ook.

Deze column is gebaseerd op een artikel van me deze maand in ROmagazine

[1] https://www.vvm.info/dagvandeomgevingswet/2023

[2] https://nos.nl/artikel/2467432-omgevingswet-gaat-na-moeizaam-proces-op-1-januari-in

[3] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/omgevingswet/vernieuwing-omgevingsrecht

[4] https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/actueel/nieuws/2021/oktober/inzicht-kansen-mogelijke-bedreigingen-omgevingswet/

[5] https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/implementatie/ervaringen/blogs/blog-kansen-bedreigingen-omgevingswet/

[6] https://wetten.overheid.nl/BWBR0002375/2008-02-01

[7] https://repository.overheid.nl/frbr/sgd/19871988/0000104863/1/pdf/SGD_19871988_0006940.pdf 

[8] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/sgd%3A19901991%3A0005908

[9] https://wetten.overheid.nl/BWBR0020449/2018-07-01

[10] https://denkwerk.online/rapporten/nederland-in-beweging-september-2023/

Deel deze column