dinsdag 1 november 2022

Op de dag dat Netanyahu de verkiezingen in Israël weer kan gaan winnen[1] en Bolsonaro nog steeds moet laten horen dat hij de uitslag in Brazilië respecteert[2] wordt het me wel eens te moede hoezeer de vrije democratie onder druk staat. We leven in een tijd waarin veel leiders die zich niet aan de politieke fatsoenregels lijken te houden opvallend vaak hun gang kunnen gaan[3]. Maar ja, dat is dan toch ook democratie hoor je vaak, de mensen willen dit blijkbaar. En dat is nou net niet waar.

In een echte democratie gelden een aantal vaste uitgangspunten[4]. Zo is er uiteraard een volksvertegenwoordiging, gekozen via vrije, eerlijke en geheime verkiezingen. Er is sprake van machtenscheiding en er wordt gestreefd naar politieke gelijkheid voor iedereen. Een grondwet vormt met internationale verdragen en gewone wetten, die op democratische wijze via een parlement tot stand zijn gekomen, de basis van de rechtsstaat wat zo’n echte democratie dan ook altijd is. Heel belangrijk is ook dat de vrijheid van burgers wordt beschermd en er een maatschappelijk middenveld (ngo’s) is als tegenwicht. En tot slot wordt steeds belangrijker dat er vrije media zijn, een democratie kan niet zonder.

Aan het einde van de Koude Oorlog na het opheffen van de Sovjet-Unie klonk de hoop dat die liberale democratie zou hebben overwonnen. Overbekend is hoe de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama deze overtuiging het stelligst verdedigde in zijn boek The End of History. Inmiddels lijkt de liberale democratie kwetsbaarder dan verwacht, zelfs ook weer volop in Europa. Ooit begonnen onder Loekasjenko in 1994 zijn vooral na Poetin vanaf 2000 in nogal wat landen op/bij ons continent met Erdoğan sinds 2003, Orbán (2010) of Kaczynski (2015) leiders komen boven drijven die in feite de democratie buitenspel zetten.

In een eerdere column[5] schreef ik al eens hoe dit gaat. Eerst gaan ze de tegenmacht ontmantelen, je moet dan denken aan oppositiepartijen, kritische media, de centrale bank en zeker ook de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. De volgende stap is zelfverrijking inclusief de eigen familie en een heel sterke vriendjespolitiek bij het verdelen van opdrachten. Democratische invloeden van buitenaf worden ook steeds meer geweerd en dat geldt ook voor de radio- en tv-zenders. Zoveel mogelijk worden die teruggebracht naar alleen zenders in de eigen taal. Politieke campagnes en kritische tegengeluiden via de media, ongeveer het enige wat de oppositie nog kan, worden vaak verboden. De geschiedenis van het land wordt herschreven en daarmee een sterk nationalistische beeld gemaakt. Dit alles naast het creëren van een grote vijand van buitenaf. Wettelijke barrières worden in de tussentijd opgeheven. Lukt het dan nog niet dan kun je altijd de verkiezingsuitslag manipuleren. En ach, waarom zou je dat laatste niet gewoon altijd doen, je hebt immers de beschikking over de staatskas om flink uit te delen.

Zeg dus nooit meer dat wat er in dit soort landen gebeurt datgene is wat het volk wil, ook al zijn er verkiezingen. Want die zijn er zelfs nog in Rusland[6]. Er is vaak helemaal de vrijheid niet meer om dit na te gaan. Daarom is waakzaamheid hierop vanaf het begin zo belangrijk en moeten de instituties geholpen worden overeind te blijven. Zo heeft het Hooggerechtshof in Brazilië de politie opgeroepen om de wegblokkades door Bolsonaro-aanhangers weg te gaan halen en zet dit Bolsonaro wellicht weer meer onder druk om de verkiezingsuitslag inderdaad te accepteren[7].

Laten we de zo tere democratie dus nooit meer vanzelfsprekend vinden, maar juist koesteren en steunen.

[1]https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20221101_16203424?utm 

[2] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5343726/lula-da-silva-bolsonaro-braziliaanse-verkiezingen-amazone

[3] https://www.theguardian.com/books/2022/apr/14/the-age-of-the-strongman-by-gideon-rachman-review-a-rogues-gallery-of-autocrats

[4] https://prodemos.nl/kennis-en-debat/publicaties/informatie-over-politiek/wat-is-een-democratie/kenmerken-representatieve-democratie/

[5] https://petersvisser.nl/2018/08/22/sterke-leider-zwakke-economie-bedoel-je/#more-358

[6] https://www.amnesty.nl/wat-we-doen/landen/rusland-verkiezingen-2

[7] https://www.reuters.com/world/americas/brazilian-court-orders-roadblocks-cleared-bolsonaro-silent-election-loss-2022-11-01/

Deel deze column