Woensdag 29 juni 2022
Met interesse heb ik het boek Neoliberalisme van historicus Bram Mellink en socioloog Merijn Oudenampsen gelezen[1]. Dit boek gaat dus over het neoliberalisme en dat is een stroming binnen het liberalisme waarbij de overheid beslist een rol heeft als schepper en handhaver van markten en concurrentie, met de nadruk op het maximaliseren van de individuele vrijheid. Iets anders dus dan het klassieke liberalisme, dat de overheid juist een minimale rol in het economisch verkeer toebedeelt: het laissez faire. Een van de bekendste grondleggers daarvan was wel Adam Smith met The Wealth of Nations uit 1776[2].
Het neoliberalisme kun je met zijn sterke nadruk op marktwerking en vrijhandel als de tegenhanger zien van de leer van John Maynard Keynes. Vooral door het in 1936 verschenen boek The General Theory of Employment, Interest and Money werd hij de grondlegger van de naar hem vernoemde stimuleringseconomie. Daarin moet de overheid juist investeren in de economie en zo kan de vraagkant van de economie worden gestimuleerd in slechte tijden, wat positieve gevolgen heeft voor de welvaart. Bezuinigen kan dan weer in goede economische tijden.
Het neoliberalisme is niet zoals de meesten van ons tot de financiële crisis van 2008 dachten ontstaan begin jaren tachtig met Reagan en Thatcher. Dat waren beiden overigens conservatieven die opkwamen voor traditionele waarden, die zich verbonden (via hun adviseurs) met neoliberalen die de markt verdedigden en zo in hun strijd tegen de sociale zekerheid naar elkaar toe groeiden. In die strijd konden markt én gezin in ere worden hersteld[3]. Mellink en Oudenampsen laten goed zien hoe het neoliberalisme met zijn marktdenken veel eerder in Nederland landde en ook veel nauwer met onze naoorlogse instituties is verweven dan deskundigen tot nu toe aannamen. Net als de leer van Keynes startte het tijdens de economische crisis van de jaren dertig[4].
Na de instorting van de beurzen in 1929 was de wereldeconomie in een recessie geraakt, met massale werkloosheid en grootschalige armoede en maatschappelijke spanningen tot gevolg. Terwijl sociaaldemocraten armoede en massawerkloosheid wilden bestrijden met banenplannen en sociale zekerheid, lieten liberalen zich daartegen horen. In 1938 kwam voor het eerst een groep liberale economen en zakenlui bij elkaar die zich ‘de neoliberalen’ noemden. In Nederland richtte in datzelfde jaar een groep ambtenaren, politici en zakenlui het Comité ter Bestudering van Ordeningsvraagstukken op. De grote doorbraak kwam echter in 1947 toen die neoliberalen uit de late jaren dertig onder leiding van Oostenrijkse econoom Friedrich Hayek[5] het Mont Pèlerin Genootschap (MPS) oprichten[6]. De naam komt van de Zwitserse berg waar de stichtingsbijeenkomst plaatsvond.
Duizenden onderzoekers, politici, zakenlui en journalisten zouden de (twee)jaarlijkse bijeenkomsten van de MPS bijwonen, en doen dat tot op de dag van vandaag. Later dit jaar is hun bijeenkomst in Oslo[7], maar mocht u geïnteresseerd zijn, het is alleen open voor leden van de MPS of voor gasten die zijn voorgedragen door een lid en geaccepteerd door de organisatie (sic!). Om daar een beetje kritiek te komen spuien op het neoliberalisme is duidelijk niet de bedoeling, terwijl die toch volop mogelijk is[8].
Al met al een interessant boek dat economisch niet heel diep gaat, maar vooral een knappe netwerkanalyse is van informele groepen uit het bedrijfsleven en de wetenschap, maar ook in de ambtenarij en de journalistiek[9]. Deze groepen slaagden erin om in de gevestigde partijen en vooral op de ministeries een neoliberaal beleid mogelijk te maken en hoe dat ging beschrijven Mellink en Oudenampsen heel boeiend en toegankelijk.
En zo krijgen we ook een les voor de toekomst, want het neoliberalisme zal echt niet zomaar verdwijnen. Daarvoor is het teveel verweven in ons bestuur en politiek, zo laat dit boek ook heel goed zien.
[1] https://libris.nl/boek?authortitle=bram-mellink-merijn-oudenampsen/neoliberalisme–9789024442485#
[2] https://historiek.net/adam-smith-1723-1790-biografie/66748/
[3] https://historiek.net/neoliberalisme-jaren-80-en-90-klopt-de-term-wel/137473/
[4] https://www.canonvannederland.nl/nl/crisisjaren
[5] https://nl.economy-pedia.com/11034019-friedrich-august-hayek
[6] https://www.montpelerin.org/
[8] https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/een-alternatief-voor-het-neoliberalisme
[9] https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/dit-boek-geeft-een-even-onthullend-als-verhelderend-beeld-van-het-neoliberalisme-in-nederland~be93a697/
Geef een reactie