dinsdag 29 september 2020
Nu zelfs de VVD bij de algemene beschouwingen pleitte voor een krachtige overheid[1] is het duidelijk dat het neoliberalisme tegen zijn einde loopt. Uiteraard heeft de Covid-19 epidemie sterk aan die hernieuwde aandacht voor de overheid bijgedragen[2]. Waar kwam die neoliberale golf ook al weer vandaan?
Het uiteenvallen van het Oostblok eind jaren tachtig en uiteindelijk van de Sovjet-Unie in 1991 bracht het kapitalistische Westen in een overwinningsstemming[3]. De sociale waarborgen die waren ingebouwd in het westerse kapitalisme leken steeds minder nodig en werden zelfs contraproductief verklaard. Met de nieuwe communicatiemogelijkheden en het wegnemen van handelsbarrières globaliseerde de wereldeconomie en daarmee Nederland[4]. Multinationals groeiden naar een ongekende omvang en macht en hebben daarmee ook een grote bijdrage gekregen aan onze economie[5]. De laatste tien jaar zie je daarin dan wel een duidelijke verschuiving van de maak- naar de techindustrie[6].
In het verlengde ‘financialiseerde’ de economie, wat wil zeggen dat de balansen van commerciële financiële instellingen veel sneller groeiden dan de reële economie van geproduceerde goederen en diensten. Dit kwam onder meer door groeiende vermogens, het loslaten van de goudstandaard, deregulering van financiële markten met allerlei financiële innovaties, belastingprikkels die geld lenen aantrekkelijk maakten en de daarop reagerende agressieve uitleenpraktijken[7].
Lange tijd heeft dit neoliberale beleid de wind in de zeilen want het weet zelfs de financiële crisis van 2008 en verder te overleven, hoewel die toch in belangrijke mate een gevolg ervan is[8]. Een reactie komt er uiteindelijk pas echt in 2016.
De Amerikanen kozen toen voor Donald Trump, de Britten voor Brexit en de aanhang van populistische partijen groeide overal. Internationale handelsverdragen kwamen toen ook breed onder vuur te liggen[9]. Het verzet tegen wat gezien werd als de uitwassen van neoliberale globalisering kwam dat jaar echt van alle kanten en een groep Britse activisten startten Rising Up![10] wat uiteindelijk leidde tot Extinction Rebellion[11].
De politieke aardverschuivingen kwamen voor een groot deel voort uit onvrede over de gevestigde orde en toenemende onzekerheid onder de bevolking gevoed door de sterke globalisering. De vrije markt vierde hoogtij[12], met winnaars en verliezers.
Kijken we naar de winnaars, dan kreeg vooral in Azië de middenklasse de afgelopen twintig jaar veel meer te besteden dankzij die globalisering[13]. In India kwamen steeds meer westerse bedrijven binnen. Tot die tijd waren daar nauwelijks banen voor opgeleide jongeren, maar nu konden ze aan het werk bij multinationals. En niet, zoals in China, aan de productieband van een fabriek, maar achter een computer. Het uitbesteden van administratief werk naar het goedkope India heeft een hoge vlucht genomen. De salarissen zijn lager dan die in Europa en de VS, maar naar Indiase maatstaven verdienen ze goed.
Naast klimaat- en milieuproblemen zijn er ook verliezers onder de laagbetaalden en de voormalige middenklasse in westerse steden van Detroit tot Delfzijl. Bij hen groeit het besef dat er altijd een plek is waar producten of diensten goedkoper gemaakt kunnen worden, waardoor niemand meer zeker is van zijn baan. Zij voelen dat hun grip op de wereld kleiner is geworden en vinden dat alleen de grote bedrijven en de elite hebben geprofiteerd[14]. Dat voedt een gevoel van onrust en vervreemding waar protest in vele vormen vandaan komt.
Veel kiezers voelen zich in de steek gelaten door de traditionele partijen en stappen over naar partijen en leiders die zich afzetten tegen de gevestigde orde. Donald Trump en Boris Johnson raakten daarmee een gevoelige snaar, net zo goed als een partij als de PVV dat hier doet. Maar opvallend genoeg de SP ook, en het verschil tussen de achterban van de PVV en die van de SP is dan ook niet eens zo heel groot[15].
En eigenlijk het verschil tussen Trump en Extinction Rebellion ook niet, hoezeer ze dat zelf ook zullen ontkennen. Dus ja, anti is net zo goed ook populistisch.
[1]https://nieuws.nl/algemeen/20200916/vvder-dijkhoff-pleit-voor-sterke-overheid/
[2]https://www.trouw.nl/politiek/het-virus-zet-de-campagne-op-scherp-de-politieke-paradox-van-het-coronavirus~b213c31e/
[3]https://www.embl.de/aboutus/science_society/discussion/discussion_2006/ref1-22june06.pdf
[4]https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-globalisering
[5]https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2018/41/multinationals-goed-voor-30-procent-economie
[6]https://www.sprout.nl/artikel/infographic/hoe-techbedrijven-uitgroeiden-tot-de-grootste-merken-ter-wereld
[7]https://zeithistorische-forschungen.de/3-2015/id=5278
[8]https://www.thebigsecretsofmoney.be/het-systeem/wat-was-de-oorzaak-van-de-crisis-2008
[9]https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2017/02/14/alles-wat-je-nog-niet-wist-over-vrijhandelsakkoorden-ceta-en-ttip-en-waarom-verzet-wel-kan-werken/
[12]https://www.mo.be/opinie/de-oerleugen
[13]https://www.groene.nl/artikel/3-de-opkomst-van-azie
[14]https://hmjvandenbosch.com/2017/02/18/de-winnaars-en-de-verliezers-van-globalisering/
[15]https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2212921-sp-en-pvv-stemmer-lijken-op-elkaar-marijnissen-kan-daarvan-profiteren.html
Geef een reactie