Gedachten over een landbouw voor de toekomst

woensdag 22 juli 2020

Het zal niemand ontgaan zijn dat er veel discussie over en protest is vanuit de landbouw[1], dus tijd voor enige verdieping.

Ruim 40 procent van het land op aarde is in gebruik voor landbouw. Twee derde hiervan betreft beweid grasland voor vee. Een derde wordt benut voor akkerbouw en daarvan wordt ook weer een derde gebruikt voor het verbouwen van veevoer[2]. Met name na de Tweede Wereldoorlog is de output van de landbouw als voedselbasis vergroot met steeds meer fossiele energie (kunstmest, mechanisatie, voer) naast verdere technologisch-wetenschappelijke ontwikkelingen. Veelal is het met directe of indirecte overheidssteun[3] qua totale kosten economisch nog steeds effectief, maar het heeft allemaal een duidelijke prijs voor onze leefomgeving[4].

Slechts één procent van de ruim 634 miljard dollar die jaarlijks aan landbouw wordt uitgegeven (1 miljoen dollar per minuut!), wordt gebruikt voor inspanningen voor het milieu volgens een analyse in 51 landen[5]. Daarentegen wordt het overgrote deel gebruikt voor de productie van vee met hoge uitstoot, de vernietiging van bossen en de vervuiling door meststoffen of bestrijdingsmiddelen.
In ontwikkelingslanden met vaak een grote bevolkingsgroei is de druk vanuit de landbouw op de natuur nog veel groter. Zij missen vaak de financiële maar ook de organisatorische en technologische infrastructuur om de opbrengsten op dezelfde hoeveelheid landbouwgrond te vergroten. Het zou een massale herverdeling van de rijkdom op aarde vereisen om ontwikkelingslanden dezelfde kansen te geven, terwijl nu juist de ongelijkheid groeit[6].
Uitbreiding van het landbouwgebied blijft dan de enige optie. Elke minuut verdwijnt er op de aarde daardoor een hoeveelheid bos ter grootte van 40 voetbalvelden[7]. Niet altijd een zeer succesvolle optie omdat vaak niet kan worden voorzien in de minerale behoeften van de gewassen. Hierdoor wordt het land overgeëxploiteerd en zo al snel juist ongeschikt voor landbouw[8]. We zullen dus iets anders moeten verzinnen en daar gebeurt gelukkig zeker wat aan.

Het zou enorm helpen is als we het akkerland dat nu gebruikt wordt voor de teelt van veevoer juist gebruiken voor voedsel voor mensen. Zo wordt nu 30 tot 40 procent van de graanoogst gevoerd aan dieren. In termen van efficiency is dat een behoorlijke verspilling: dieren gebruiken gemiddeld 6 kilo plantaardig eiwit om een kilo dierlijk eiwit te produceren[9]. We kunnen nu al genoeg voedsel op de wereld maken om 11 miljard mensen te voeden, als we landbouwgrond niet meer gebruiken om veevoer op te verbouwen[10].
Deeloplossingen als genetisch gemodificeerde dieren die minder methaan produceren of planten die zelf ziekten bestrijden lijken mooi, maar zullen weinig veranderen aan de landafbraak of ontbossing. Daarnaast gebruiken sommige plantengewassen net zo veel water als vee. Willen we echt vlees blijven eten dan is er eigenlijk maar een oplossing: gekweekt insectenvlees.

Insecten hebben weinig nodig om te groeien[11] en ze kunnen prima verticaal verbouwd worden. Daarnaast stoten insecten nauwelijks broeikasgassen uit. Ook is de productie simpel op te schalen, dus insectenvlees zou een uitermate groen alternatief zijn.
Insecten zijn heel hoogwaardig voedsel[12]. In verschillende delen van de wereld is het al gewoon om insecten te eten, zo heb ik ze met veel genoegen gegeten begin jaren negentig in Zambia. Toch staan ze nog steeds niet echt bij ons op de menukaart, maar dat kan veranderen als het om gekweekt insectenvlees gaat dat de structuur en ‘bite’ van echt vlees heeft.
Er zijn wereldwijd meer dan 1900 soorten eetbare insecten te vinden. Het gaat dan met name om kevers, rupsen, bijen, wespen, mieren en sprinkhanen. Van Afrika weten we dat er zo’n 250 verschillende soorten insecten gegeten worden. In Mexico en China gaat het om respectievelijk 366 en 220 soorten[13].

Tot slot is het ook heel belangrijk om de voedselverspilling te verminderen en dat kan heel goed in Nederland en andere rijkere landen[14]. Uiteindelijk moeten we naar een circulair voedselsysteem waarin afval niet bestaat. Het klinkt simpel, maar het is duidelijk dat dit niet snel vanzelf zal gebeuren. Dus zou dit juist het uitgangspunt moeten zijn voor een nieuw gemeenschappelijk landbouwbeleid[15].

Inderdaad, op de barricaden dus, maar dan voor de schone, niet verspillende circulaire landbouw van de toekomst, die de natuur ook nog eens versterkt.

[1]https://www.youtube.com/watch?v=L5Khi9NgCxw

[2]https://www.volkskrant.nl/kijkverder/2018/voedselzaak/artikelen/zo-voeden-we-die-10-miljard-monden-in-2050-met-behoud-van-de-aarde/

[3]https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2321912-een-derde-van-al-het-eu-geld-gaat-naar-landbouw-is-dat-niet-te-veel.html

[4]https://www.worldwildlife.org/industries/sustainable-agriculture

[5]https://www.foodandlandusecoalition.org/global-report/

[6]http://povertydata.worldbank.org/poverty/home/

[7]https://www.wri.org/blog/2018/06/2017-was-second-worst-year-record-tropical-tree-cover-loss

[8]https://www.pbl.nl/nieuws/2017/grote-gebieden-in-de-wereld-onder-druk-door-landdegradatie

[9]https://www.ciwf.nl/aarde-mensen/verspilling-grondstoffen/

[10]https://www.scientias.nl/kan-de-aarde-11-miljard-mensen-voeden/

[11]https://www.scientias.nl/het-voedsel-van-de-toekomst-laboratorium-gekweekt-insectenvlees/

[12]https://www.wur.nl/nl/Dossiers/dossier/Insecten-als-voedsel-en-veevoer.htm