woensdag 11 september 2019

De manier waarop leiders als Boris Johnson en Donald Trump met de waarheid omgaan riep bij mij de vraag op waarom we liegen. Uiteraard doen u en ik dat nooit, maar ook wij kunnen het wel.

The New York Times beschrijft hoe juist liegen bij kinderen al een eerste teken van intelligentie is[1]. Kinderen die bij een experiment zeiden dat ze iets niet gedaan hadden terwijl ze het wel hadden gedaan, scoorden duidelijk hoger op een IQ-test dan de kinderen die de waarheid hadden gesproken. Volgens de Amerikaans-Chinese ontwikkelingspsycholoog Kang Lee, specialist op het gebied van liegen bij kinderen, zijn er een paar belangrijke vaardigheden nodig om te kunnen liegen, waaronder ‘theory of mind’[2]. Dit is het inzicht dat verschillende mensen andere kennis kunnen hebben van dezelfde situatie en dat er dus een verschil bestaat tussen wat het kind weet en wat mensen om hem of haar heen weten. Als een kind dat al jong beseft, hebben de ouders volgens Lee reden dat te vieren. Jong liegen wijst niet op een oneerlijk karakter, maar inderdaad op intelligentie, stelt hij dan ook in zijn veelbekeken TedTalk: ‘Can you really tell if a kid is lying?’[3].

Volgens de Nederlandse pedagoog Bas Levering is liegen bij kinderen inderdaad onderdeel van een gezonde ontwikkeling[4]. Nu kunnen volgens hem kinderen tot hun vierde helemaal niet liegen, omdat ze het verschil tussen waar en onwaar nog niet goed kennen. Als kinderen in die leeftijdscategorie iets zeggen wat niet klopt, moeten we dat geen ‘liegen’ maar ‘fantaseren’ noemen volgens hem[5]. En als zij iets wegnemen zou je dat ook geen ‘stelen’ moeten noemen, omdat er nog geen scherp onderscheid is tussen de ik en de ander. (Grappig genoeg ken ik Bas Levering als fractievoorzitter van de PvdA-statenfractie in Utrecht in de tijd dat ik dat in Noord-Holland was. Ik wist toen niet dat hij zoveel weet van liegen, dat had me wel kunnen helpen. In het herkennen bij anderen uiteraard.)

Tussen fantaseren en liegen zit een periode die we volgens Levering met ‘jokken’ aanduiden, zo tussen het vijfde en zevende jaar. Het kind kent het verschil tussen waar en onwaar, maar ziet het belang er nog niet van in. Als je tegen het kind zegt dat het jokt, zal het dat ruiterlijk toegeven. De meeste kinderen tot zeven jaar kunnen ook nog geen geheim bewaren. Je hoeft ze maar een zetje te geven of ze biechten gelijk alles al op. In die periode moeten ouders een beetje coulant omgaan met leugentjes, maar ze moeten volgens Levering de kinderen er wel op aanspreken dat ze de waarheid niet zeggen.

Wat we dan vervolgens oudere kinderen die klakkeloos blijven zeggen wat ze denken weer ogenblikkelijk gaan bijbrengen is om niet in alles eerlijk te zijn. Dit, om de omgang met anderen een beetje harmonieus te houden. We leren ze dus in feite om geheimen te bewaren. Levering deed samen met Max van Manen al onderzoek naar de eerste geheimen van mensen[6], maar Andreas Wismeijer[7] is in 2008 gepromoveerd op de psychologie van geheimen.

Volgens hem liegen we de hele dag door. Hij ziet dat als een andere waarheid installeren waardoor je jezelf of de ander in bescherming neemt. Wismeijer stelt onomwonden dat als je niet kan liegen, dan heb je geen leven. Dat lijkt me meer dan waar. In feite kan alleen een autist nooit liegen en begrijpt die leugens ook helemaal niet. Ook grapjes, waarbij je hem of haar om de tuin wilt leiden, zal de autist niet begrijpen. Alles is altijd letterlijk[8], weten we uit eigen ervaring in mijn schoonfamilie.

Niet mee om te gaan dus met mensen die nooit (kunnen) liegen. Maar met mensen die ongeveer altijd liegen ook niet lijkt me. Zeker niet als ze het ook nog in hun politieke functie doen zoals genoemde Johnson en Trump volgens mij overtuigend laten zien.

[1]https://www.nytimes.com/2018/01/05/opinion/sunday/children-lying-intelligence.html

[2]https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4636928/

[3]https://www.ted.com/talks/kang_lee_can_you_really_tell_if_a_kid_is_lying

[4]https://www.oudersvannu.nl/nieuws/waarom-het-heel-normaal-is-als-je-kind-vaak-liegt/

[5]https://www.nrc.nl/nieuws/2018/02/16/je-kind-liegt-en-dat-is-goed-a1592256

[6]https://era.library.ualberta.ca/items/6e08f261-6dd1-4498-a4be-c3cfb1e46393

[7]https://research.tilburguniversity.edu/en/persons/andreas-wismeijer

[8]https://www.mynd.nu/de-originele-wereld-van-een-autist-en-zo-begrijp-je-hoe-je-ermee-omgaat/

Deel deze column