Brexit revisited, hoe nu verder?

dinsdag 15 januari 2019 / aangevuld op vrijdag 17 januari 2019

Dinsdagavond was het na weer eens vijf dagen debatteren zover: de Brexit-deal van Theresa May, waar ze sinds het overleg in Chequers[1] begin juli vorig jaar voor vecht, is met 230 stemmen verschil gesneuveld in het Britse Parlement. Met nog geen 2,5 maand te gaan tot het Verenigd Koninkrijk officieel de Europese Unie verlaat op 29 maart, is nu helemaal nog niet duidelijk of er wel een uittredingsakkoord komt. Gelukkig wordt hier al wel op voorbereid[2], maar binnen de grote onzekerheid[3] die er nu heerst.

Dat het zo is gelopen is ergens niet verwonderlijk, want het is voor het eerst dat een land uit de EU stapt. Tot ruim tien jaar geleden gold het ‘Hotel California-model’ uit de song van de Eagels: You can check out any time you want – But you can never leave[4]. Sinds het verdrag van Lissabon van eind 2007 is uit de EU stappen formeel mogelijk via artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie[5].
Het onbekende heeft zeker een grote rol gespeeld, maar het heeft toch ook met premier May zelf te maken, zoals Melle Garschagen heel goed analyseert in de NRC[6]. Maandenlang weigerde zij aan het begin van haar premierschap echt in te gaan op het uittreden uit de EU, behalve de vaak herhaalde mantra: Brexit means Brexit[7]. Ze startte de exit-procedure van artikel 50 van het EU-verdrag terwijl er op dat moment geen strategie voor was. Opeens besloot ze vervroegde verkiezingen uit te schrijven, die helemaal misliepen. Ze verloor de meerderheid in het parlement[8], maar koos snel voor een gedoogconstructie met de Noord-Ierse unionisten van de DUP, die nu zo’n probleem maken van de Ierse grenskwestie[9].

May’s grootste fout is voor mij dat ze geen steun heeft gezocht om een gemeenschappelijke richting te bepalen met eerst haar partij en dan met het Britse parlement voordat ze aan het uittredingsproces begon. Ze is die steun pas een beetje gaan zoeken nadat er een uitgewerkt Chequers-plan lag. Zo’n soort slikken-of-stikken-benadering met nog eens een krachtige laatste waarschuwing[10] werkt eigenlijk al nooit en zeker niet bij zoiets groots als hier. Ik respecteer nog steeds haar taaiheid, maar dat lijkt tegelijkertijd steeds meer het zoeken naar iets gemeenschappelijks in de weg te zitten.

Hoe nu verder? De afwijzers van May’s plan hebben nou niet bepaald een eenduidig tegenplan. Dus niet in haar eigen partij bij vorige ministers als Boris Johnson[11], David Davis[12] of Dominic Raab. Maar ook niet echt bij de veruit grootste oppositiepartij Labour[13]. Nieuwe verkiezingen die Labour wil zie ik niet gauw komen en het uittreden zonder een deal lijkt heel onverstandig. Er is vanuit Labour nog wel een vertrouwensstemming gekomen, maar die heeft May inmiddels gewonnen.
De grote Europese Brexit-exercitie is bepaald nog niet over, misschien ook nog niet op 29 maart. Toch moet het eigenlijk voor de Europese verkiezingen van eind mei wel zijn opgelost, omdat anders het VK lid blijft van de EU, maar er geen Britse Europarlementsleden meer worden gekozen. Er zal dus toch verder onderhandeld moeten worden, maar hopelijk door mensen die wel wat meer een parlement achter zich kunnen verenigen.

Wordt vervolgd dus, ook in mijn columns.

Update: Theresa May moet nu voor aanstaande maandag met een nieuw voorstel naar het parlement komen, maar dit zal niet gaan lukken mag je verwachten. Besef dat ze pas gisteravond voor het eerst de leiders van de andere partijen opriep om met haar mee te gaan denken, inclusief Jeremy Corbyn van Labour, waar ze zichtbaar een grote hekel aan gekregen heeft. Dat helpt in zo’n proces ook niet. Ik snap wel dat Corbyn voor die gesprekken wil dat de optie van een no deal van tafel gaat. “No deal is better than a bad deal,” is toch echt een heel onverantwoorde uitspraak, ook regelmatig gedaan vanuit May. Meer tijd nemen is nu heel belangrijk, maar dat ligt niet alleen in de handen van May. Ook de andere EU-landen moeten daarmee instemmen en dan moet er echt wel een goede reden voor zijn. Wat ze wel eenzijdig kan is haar verzoek op basis van artikel 50 intrekken. Of ze dat politiek overleeft betwijfel ik echter sterk.