woensdag 3 oktober 2018

Met stijgende belangstelling heb ik vorige week donderdag naar het verhoor gekeken in de Justitiecommissie van de Amerikaanse Senaat van Christine Blasey Ford en Brett Kavanaugh, de kandidaat voor het Hooggerechtshof[1]. Ford beschuldigt Kavanaugh ervan dat hij haar dronken op bed heeft gegooid en met geweld geprobeerd heeft om in haar kleren te komen. Hij was toen zeventien, zij was vijftien. Kavanaugh ontkent dit met klem en was hierin bij tijd en wijle overtuigend. Tegelijk weet je dat ze niet allebei de waarheid kunnen spreken.

Op voorhand moet ik zeggen dat ik haar veel meer geloof dan hem. Door haar verhaal, door haar presentatie, maar ook omdat ik niet zie wat zij hiermee te winnen heeft. Haar leven ligt hierdoor volledig overhoop, zonder dat te zien is wat dit voor haar oplevert. Daarbij zijn er meer vrouwen die soortgelijke aantijgingen naar Kavanaugh uiten[2].
Daar staat tegenover dat ik door het vele werk van de psycholoog Willem Wagenaar[3] mensen die van iets beschuldigd worden lang het voordeel van de twijfel wil geven. Wagenaar heeft in vele strafzaken laten zien hoe onbetrouwbaar het geheugen kan zijn en daarmee ook de vooral op herinneringen gebaseerde getuigenverklaringen[4].

Internationaal bekend werd Wagenaar toen hij in 1988 optrad in het proces tegen John Demjanjuk. Het proces in Jeruzalem draaide om de vraag of Demjanjuk tussen augustus 1942 en augustus 1943 in Treblinka als ‘Iwan de Verschrikkelijke’ de dieselmotor zou hebben bediend en zo medeschuldig zou zijn aan het vergassen van 850.000 joden. In de publieke opinie stond Demjanjuks schuld al vast. Hij had niet echt een geloofwaardig verhaal voor dat ene jaar, maar was in Jeruzalem ook door verschillende overlevenden van Treblinka geïdentificeerd als Iwan de Verschrikkelijke. Die beelden maakten diepe indruk, vooral wanneer Eliyahu Rosenberg aan Demjanjuk vraagt om zijn bril af te doen en hij hem dan zondermeer herkent aan de blik in zijn ogen[5]. Rosenbergs vrouw valt daarop flauw.

In zijn verklaring wijst Wagenaar op ernstige fouten in de procedures die in Amerika en Israël waren gehanteerd om Demjanjuk als Iwan de Verschrikkelijke aan te wijzen. De kans op een persoonsverwisseling was in Wagenaars ogen zeer reëel. In hun vonnis waren de rechters niet onder de indruk van de bijdrage van Wagenaar en in 1988 werd Demjanjuk ter dood veroordeeld. Na de val van de Muur en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwamen archiefstukken te voorschijn die uitwezen dat ene Iwan Marchenko de werkelijke Iwan de Verschrikkelijke was geweest. Deze man was ook nog eens tien jaar ouder dan Demjanjuk. De documenten plaatsen Demjanjuk niet in Treblinka maar in Sobibor. Eind juli 1993 wordt het doodvonnis dan ook herroepen door het Israëlische Hooggerechtshof wegens gebrek aan bewijs[6]. Overigens zal Demjanjuk jaren later nog wel in Duitsland tot vijf jaar veroordeeld worden voor misdaden in Sobibor[7].

Maar het heeft me voor de rest van mijn leven iets geleerd: oordeel niet te snel op basis van alleen getuigenverklaringen. Het is daarom goed dat de FBI nu eindelijk eens aanvullend onderzoek gaat doen. Nu maar hopen dat dit ook echt open kan gebeuren[8] en er wat uitkomt.


[1] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/getuigenissen-blasey-ford-en-kavanaugh-leveren-spektakel-op-senaatscommissie-stemt-vrijdag~be18d1a4/

[2] https://www.businessinsider.nl/brett-kavanaugh-sexual-assault-misconduct-allegations-2018-9/?international=true&r=US

[3] https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Albert_Wagenaar

[4] https://www.nrc.nl/nieuws/2011/05/04/over-getuigen-en-geheugen-12013792-a479128

[5] https://www.youtube.com/watch?v=oYmYeoEX-FM vanaf 7.50 minuten.

[6] https://www.nytimes.com/1993/07/30/world/acquittal-jerusalem-israel-court-sets-demjanjuk-free-but-he-now-without-country.html

[7] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/vijf-jaar-cel-voor-28-060-moorden-in-sobibor~bd2751b6/

[8] https://edition.cnn.com/2018/10/01/politics/white-house-kavanaugh-confirmation-postponement/index.html

Deel deze column