Rechtsstaat Nederland!?

Woensdag 16 maart 2022

Hoewel mensen ook hier al snel roepen dat we leven in een politiestaat of dictatuur[1], zal ik niet de enige zijn die zich deze dagen juist gelukkig prijst met onze veilige rechtsstaat[2]. De oorlog in Oekraïne, maar een flinke dag rijden hier vandaan, heeft dat besef inderdaad sterk doen toenemen. Tegelijk valt niet te ontkennen dat dit geloof in de rechtsstaat van Nederland ook bij mij de laatste jaren onder druk is komen te staan.

Allereerst door de permanente weigering om de gasbevingschade in Groningen fatsoenlijk op te lossen[3] en daar bovenop door de toeslagenaffaire[4]. Keer op keer hebben we in beide gevallen gezien hoe de staat zich tegen de mensen keerde, inclusief de rechterlijke macht waar zeker de slachtoffers van de toeslagenaffaire op geen enkele wijze verhaal konden halen[5]. Dat we toch nog steeds wel een rechtsstaat zijn komt omdat beide problemen nu ook volop erkend worden en er geprobeerd wordt met een oplossing te komen daarvoor, naast dat er ook politieke consequenties aan verbonden zijn[6]. Overigens snap ik vervolgens ook niet waarom we hier niet veel ruimhartiger al gecompenseerd hebben en daarmee al die ambtenaren die nu het tijdrovende uitzoekwerk moeten doen hadden kunnen besparen[7].

Nu zijn de meeste westerse landen een rechtsstaat, maar daar is wel druk op gekomen[8]. Het begrip rechtsstaat is er nog niet zo lang. Om te beginnen moet er geen absoluut heerser meer zijn en in dat opzicht is het verrassend dat ons begin van de rechtsstaat lag tijdens de Bataafse Republiek[9], gesticht met Franse hulp en naar Frans voorbeeld ten tijde van Napoleon Bonaparte. Lang bleef het niet hetzelfde in deze roerige tijden. In 1801 kwam er een minder democratisch Staatsbewind en via een eenhoofdig bewind met een raadspensionaris in 1805 werden we een vazalkoninkrijk vallend onder Frankrijk in 1806 en weer een soeverein koninkrijk in 1814[10].

Echt een rechtsstaat was het toen nog niet, er zou toch eerst algemeen kiesrecht voor iedereen moeten komen[11] en vooral een einde aan de klassenjustitie om iedereen ook echt gelijke bescherming te geven. De vraag is terecht of dat volledig gelukt is[12], maar we zijn blijkbaar een heel eind getuige onze plek op 6 in de jaarlijkse vergelijkingslijst van het World Justice Project, een internationale onafhankelijke organisatie die zich bezighoudt met het recht[13]. Wel voor het eerst sinds jaren in 2021 een plekje gedaald, dus laten we ook niet achterover gaan leunen. Met name niet als het gaat om de groeiende verwevenheid van het (internationale) bedrijfsleven en het politiek bestuur[14].

Blij zijn met het goede leven dat we hier kunnen hebben en al helemaal als je wit, man, hetero en hoogopgeleid bent[15], ik ben me dat bewust, betekent daarom niet dat we het kritiekloos moeten koesteren[16]. Maar laten we het ook niet gelijk kapot kritiseren en wat dat betreft zijn er in de afgelopen twee jaar tijdens de aanpak van de coronacrisis wel heel gemakkelijk hele grote woorden gevallen[17].

Dus zeker op deze dag van de lokale democratie gun ik toch iedereen juist wel het wonen in een land als het onze.

[1] https://nos.nl/artikel/2421403-viruswaarheid-voorman-willem-engel-opgepakt-voor-opruiing

[2] https://prodemos.nl/kennis-en-debat/publicaties/informatie-over-politiek/wat-is-een-rechtsstaat/

[3] https://www.rtvnoord.nl/nieuws/220717/meer-dan-850-mensen-wachten-al-langer-dan-twee-jaar-op-vergoeding-bevingsschade

[4] https://www.rtlnieuws.nl/columns/column/4942291/toeslagenaffaire-belastingdienst-menno-snel-ambtmisdrijven

[5] https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Toeslagenaffaire-Belang-rechtsbescherming-individu-moet-zwaarder-wegen-dan-vaste-lijn-jurisprudentie.aspx

[6] https://www.parool.nl/nederland/einde-rutte-iii-is-een-feit-kabinet-stapt-op-om-toeslagenaffaire~bc91b6cd/

[7] https://www.npostart.nl/pauw-de-macht-en-het-vertrouwen/13-03-2022/BV_101407925 vanaf 31.30

[8] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-wordt-een-roerig-jaar-voor-de-rechtsstaat-in-polen-en-hongarije~badd780f/

[9] https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vi42bzspswzn/staatsregeling_van_1798_eerste_grondwet

[10] https://historiek.net/bataafse-franse-tijd-1795-tijdlijn-geschiedenis/129376/

[11] https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vidyf0ke5w7x/versies_nederlandse_grondwet