Kan een overheid nog wel eens iets?

woensdag 12 december 2018

Veel van de onderwerpen die ik in mijn columns bespreek lijken zich een beetje het nieuwe jaar in te worstelen. Dat geldt zeker voor de “gele hesjes”[1], het klimaatbeleid[2] en Brexit[3]. Het blijkt toch keer op keer dat het nemen van een besluit door de overheid maar een klein onderdeel is van het ook uitgevoerd krijgen ervan. Doorwerking in de maatschappelijke werkelijkheid vraagt vaak om een sterke sturing door politiek en overheid en dat is er bepaald niet gemakkelijker op geworden.

Vaak houden mensen nog lange tijd ruime mogelijkheden om de nadelen en risico’s van het nieuwe beleid af te wentelen. Er gaapt gevoelsmatig ook een kloof tussen wat burgers vinden en vragen van de overheid en hun feitelijk gedrag. Je kunt wel roepen dat de overheid een beter klimaatbeleid moet voeren, maar het zijn de mensen zelf die meer en meer vliegen, autorijden of vlees eten. Veelal kiest men ook vertegenwoordigers die tolerant zijn met betrekking tot individuele afwenteling, terwijl het juist aan de politiek is om collectieve risico’s te beheersen.
Politiek en overheid zouden het voor burgers mogelijk moeten maken hun individuele belangen te situeren in een gemeenschappelijk ideaal waarin mensen ook kunnen geloven. Wie dit te idealistisch vindt, zal veel meer dan nu coöperatief gedrag moeten belonen en afwentelingsgedrag duurder maken. En dit dan wel eerlijk over de maatschappelijke groepen verdelen[4]. Dat laatste lijkt bij de “gele hesjes” duidelijk fout gegaan te zijn.

Ook heeft zich een verplaatsing voorgedaan van de maatschappelijke macht, zonder een gelijkwaardige verplaatsing van de democratische controle, naar bestuurlijke overleggroepen, ambtelijke bureaucratie, rechters, Europa of het internationale bedrijfsleven. Het sturend vermogen van een individuele overheid van een land wordt daarmee beperkt. Je kunt hier wat aan doen door niet te snel naar de instrumentatie- en uitvoeringsfase te springen, maar een gedegen politieke agendavorming doormaken met de betrokken maatschappelijke actoren. Hierover zal een redelijke mate van consensus bereikt moeten worden, maar er mogen best verschillende strategische agenda’s uitkomen. De politiek kan dan uit meerdere opties kiezen, en vaak zal er dan ook maatwerk mogelijk zijn.

Een goed voorbeeld voor mij van een project waar dit werkt is het Deltaprogramma[5], dat Nederland moet beschermen tegen overstromingen, zorgen voor voldoende zoetwater en bijdragen aan een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting van Nederland. Wie ook maar enigszins betrokken is, werkt hierin samen, praat alleen mee als men ook beslisbevoegdheid heeft en de overheidsfinanciering is via de Deltawet vastgelegd in het Deltafonds, met een gemiddeld rijksbudget van € 1,3 miljard per jaar tot en met 2032. Ook is er gezorgd voor een gezichtsbepalende trekker van het programma[6].

Nu hebben we het hierbij dan ook over ongeveer onze eerste bestaansvoorwaarde in Nederland. Niet voor niets waren er al waterschappen voordat de algemene democratie werd ingevoerd[7]. Maar toch, als de noodzaak hoog genoeg is, het niet vrijblijvend wordt georganiseerd en de kosten en baten eerlijk worden verdeeld, kan de overheid dus gelukkig nog steeds wel eens iets.

[1] https://nos.nl/video/2262976-gele-hesjes-beweging-speech-macron-niet-overtuigend-genoeg.html

[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/09/door-woordenstrijd-in-katowice-is-extra-inspanning-tegen-klimaatverandering-onwaarschijnlijk-a3059993

[3] https://www.bbc.com/news/uk-politics-46515969

[4] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/06/30/red-het-klimaat-begin-niet-bij-burgers-a1608472

[5] https://www.deltacommissaris.nl/deltaprogramma

[6] https://www.deltacommissaris.nl/organisatie

[7] https://www.waterschappen.nl/ontdek-ons/